Бир дона қизил гул

Усмон Азим! Бу – инсон исми эмас. Бу – шеъриятнинг исми. Усмон Азим деган шеърият нималарга қодирлигини биласизми? У дунё билан теппа-тенг баҳсга киришади. Гоҳ кузга айланиб, гоҳ қушга дўниб, гоҳи яна ўз аслига қайтиб дунёга ўзининг ким эканини уқтиришга тиришади. Уқтиради ҳам.
Бир шеър... Усмон Азимдан бир парча. Усмон Азимнинг бир бўлаги. Бошими, қўлими, кўзими, бунисини билмадим. Шеъриятнинг танасида не аъзолар борлигини билмоққа бизга йўл бўлсин. Лекин бир шеър билан унинг кимлигини сизга англатишга уринаман. Одамнинг кимлигини бир томчи қонидан ҳам таниш мумкин экан. ДНК аталмиш тилсимотлар бутун борлиқдаги мавжудлигу, танҳоликни билдириб тураркан. Шеър ҳам бир томчи қондай гап.
Мана, Усмон Азим деган шеъриятнинг ДНКси:

Эсингдами, деди, аёл, шишадевор қаҳвахона,
деворларни ювиб турган баҳорги ёмғир,
ёмғирдан ҳам чиройли оққан мусиқа?..
Иккаламиз юзма-юз ўлтирган эдик,
ўртамизда эса бир дона қизил гул,
бир дона қизил гул…
Эсингдами?
Эсимда, деди, эркак,
мана, сенга шишадевор қаҳвахона,
мана, сенга ёмғир, мана, мусиқа,
қаршингда ўтирибман, мана, юзма-юз,
ўртамизда эса бир дона қизил гул…
Йўқ, деди, аёл, эслагин, шишадевор қаҳвахона,
шишадевор қаҳвахона…
Бир марта эслагин!..

Эркак нимани эслаши керак эди??? Ўша дунё сумбатли шишадевор қаҳвахонаними? Ёмғирнинг баҳорда ёққаниними? Дарвоқе, нега аёл ёмғирнинг баҳорги эканини эслаяпти? Эркакка ёмғирнинг қандайлиги аҳамиятсизми? Ёмғир деганда фақат осмондан тўкилаётган томчини тушунадими эркак? Аввал ҳам шундай ўйлармиди?
Аёл-чи? Нимани эслатмоқчи? Эркак учун бор-йўғи мусиқа бўлган мусиқанинг ўшанда ёмғирдан ҳам чиройли оққаниними? Қаршисидаги инсоннинг кўзларидан ненидир тополмаётганлигими?
Нега ўртада бир дона қизил гул? Ва нега бир дона қизил гулни аёл икки марта қайтаради? Ёки бир дона қизил гул иккинчи марта такрорланганда бошқа маънони ўзига ортмоқлаб олдими? Бир дона қизил гул нима учун ўзидан кейин оғир уч нуқтани етаклаб олган? Аёл эслатмоқчи бўлган, эркак эслай олмаган, аёлу эркак тилга олмаган, шеърда эса уч нуқта бўлиб чинқираётган нима У?
Бир дона қизил гул! Айт менга, ёнингда нима бор эди?
Бир дона қизил гул! Сен нима эдинг, айт менга?!
Бир дона қизил гул!..
Севги эмасмидинг... Мабодо?

(Айтдим-ку сизга Усмон Азим кишининг оти эмас деб. Энди ишондингизми?)
Суҳроб ЗИЁ

Яа!

Онажон, мен кимларга мактуб ёзмадим? Қанча қоғозларнинг юзини қорайтирмадим? Худо берган сўзларни кимларнинг пойига ташламадим? Фақатгина сиз учун бир сўз ёзмаганман. Бу бисотимда сизга айтар изҳор йўқлигидан эмас, бунга эҳтиёж сезмаганимдан бўлса керак. Мактуб — моҳиятан икки инсон ўртасидаги масофанинг тимсоли. Кимгадир хат ёзиш унинг биздан узоқлигини ва бу масофани яқинлатишга эҳтиёжимиз борлигини англатади. Сиз... ахир ёнимдасиз-ку. Мана, телефон бор. Исталган вақт хабарлашиш мумкин. Фақат бир-икки ҳафталаб сизга қўнғироқ қилиш ёдимдан кўтарилади. Нима бўпти? Бугун бўлмаса, эртага гаплашарман, дейман. Дейману...
Сизга нега мактуб ёзмайин? Сиздан ҳийла узоқлигим бунга сабаб эмас, масофанинг даҳли йўқ унга. Мен сиздан кун сайин бегоналашяпман. Бошқа ташвишлар, бошқа орзулар, бошқа-бошқа нарсалар мени банд қилиб боради. Ўзимча бирор ишни бошлаб қўйсам, баъзида танбеҳ бериб қоласиз. Мен еса “доим менга ишонмайсиз” деб ёзғираман. Бундан жаҳлим чиқади. Менинг ўз ишларим борлигини ва буни фақат ўзим ҳал қилишим кераклиги  айтаман. Мени ўз вужудида кўтариб юрган, ерга илк бор қадам қўйганимда ўзини энг бахтли инсон деб билган, ҳаётимдаги биринчи сўзни айтганимда қувончдан кўзига ёш келган зотга менинг ўз ишларим борлигини айтаман. Ўз ишларим-а! Бугун мен минглаб сўзларни бемалол талаффуз қила оламан. Бу ҳеч қимни ҳайратга солмайди. Ҳатто дунёдаги ҳеч бир инсон хаёлга келтирган иборани ўйлаб тўпишим мумкин. Лекин ҳеч ким бундан бир пайтлар сиз менинг тутилиб айтган яримта сўзимга қувонганингиздек боши кўкка етмайди. Нега? Чунки сиз менинг онамсиз. Бошқа таъриф йўқ. Бўлиши ҳам мумкин эмас. Бори ҳам сийқаси чиққан. Фақат бир эътирофдангина кўнгил тўлгандек бўлади. “Жаннат оналар оёғи остида”. Мен эса тобора жаннатдан олислаб боряпман. Сиздан олислаб боряпман.
“Она”. Бу сўз менинг тилимга ётдек туюлади. Сизни “ая” дейман. Бу сўзни бемалол айта оламан. Эркаланиб, тўлиб айтаман. Болалигимнинг излари бор бу сўзда. Тили чучук болакай “ана” дейди. Мен доим ая деганман. Бу сўз йиғидек эшитилади. Унинг товушлари тилга ботмайди. Ҳозир эса бу сўз менга огоҳлатиршидек туюлади. “Ая! Бугун аямасанг, эртага афсус қиласан!”
Болалигимизда нон ёпган пайтларингиз укаларим билан ўчоқ устига чиқиб олардик-да, янги узилган нонни талашиб тортишиб сувга ботириб ердик. Ўшанда тандирга яқин борсак, юзимизга иссиқ тафт уриларди. Шу тафтда пишган нонни тамшаниб тишлардиму, оташга бағрини босиб менга ризқ узаётган аёлга қарамасдим. Улғайганим сайин унинг кичрайиб бораётгани, сочига қўнган оқдан хижолат бўлиб рўмолини қайта ўраётганига кўзим тушиб қолади. “Ўғлим, мана буларни тандирхонага олиб бориб бергин” деганингизда бўғзимга аччиқ нимадир тиқилади. Сиздан мадор кетиб, мен кучга тўлиб бораётганим хаёлимдан ўтади.
Ая, сиз Муҳаммад Юсуфнинг бир шеърини ёқтирасиз. Мен дунё адабиётининг дурдоналарини сизга ўқиб берганимда ҳам: “Ўша шеърдай чиқмапти-да!” — деб қўясиз. Унинг қандай сеҳри борки, фақат шу шеърни айтиб юрасиз?
Топмоқ йўқотмоқдир, йўқотмоқ топмоқ.
Сен сўлиб мен яшнаб, тўлишимга боқ.
Сенсиз топганимдан кўпроқ йўқотдим,
Сен мени яратдинг, сени тугатдим,
Сен мени юпатдинг, сени йиғлатдим.
Уялмай “она” деб келишимга боқ...
Мен нима топганимни билмайман, аммо кимни йўқотиб бораётганимни сезиб турибман. Буни тўхтатолмайман ҳам. Ёлғиз илинжим — кўнглингизга недир ёруғлик бериш. Сизни озгина хурсанд бўлишингизда сабабчи бўлиш. Аммо нима қилдим? Бир неча мисрадан бошқа ҳеч нарса илина олмадим-ку сизга.
Ая, кўзингизга нур бўламан мен.
Сизни асролмасам, кўр бўламан мен.
Сизга дунёларни олиб бераман,
Ҳали ҳаммасидан зўр бўламан мен...
Қаранг, ҳатто шунда ҳам ўзимни ўйлаганман-а...

***
Устоз — иккинчи она, дейдилар. Менинг эса биргина онам бор. Чунки мени дунёга келтирган зотнинг ўзи менга қалам тутишни ўргатган. Ая, сочингизга тушган оқда, кўзингиздан кетиб бораётган нурда фарзанд бўлиб, ўқувчи бўлиб “ҳисса” қўшдим. Бирор маълумот зарур бўлиб мендан сўрасангиз, энсам қотган пайтларим бўлади. Ахир, бундан жиддий нарсалар ҳам бор-ку, дейман. Бу кишим калтакни алиф демайдиган пайтлари ким унинг қўлидан тутиб қалам ушлашни ўргатганини унутгану, осмондан тушгандек билимдон бўлиб қолган. Энди эса онасига, биринчи устозига ақл ўргатиб ўтурибди.
Мен оёқда тик туролмаган кезларим сизнинг қўлингизга суянганман. Энди кимгадир суянишга эҳтиёж сезмайману, кимнидар суяшим кераклигини ҳам унутиб қўйганман. Ахир, кимгадир яхши кўриниш, кимдандир олқиш олиш, кимгадир ёқиш илинжида юрган одам кимнидир суяш кераклигини унутиб қўйган бўлса, осмон узилиб тушармиди? У ОНА бўлса-чи? Она-я!
Мен бор-йўғи бегоналашяпман. Бошқа ташвишлар, бошқа орзулар, бошқа-бошқа ҳаёллар мени ўзига боғлаб олган. Ва... тобора жаннатдан олислаб боряпман. Сиздан олислаб боряпман. Кечиринг, аяжон.
               С.ЗИЁДОВ

“ДАҒИ БИСЁР МУШКУЛДУР”

Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Мушкулдур” радифли ғазали асосида яратилган қўшиқни тинглаб тўймайман. Гўзал ижро бир ёну, дардгин ғазал бир ён. Туркона соддалик барқ уриб турган бу асардаги “хоболуд”, “осиғ” каби бир неча сўзни айтмаганда ҳамма сўзлар ҳозирда ҳам адабий истеъмолда. Бироқ шундай асарнинг ҳам таг замирида ўзга маънолар чиқиб келаверади.

Агарчи сенсизин сабр айламак, эй ёр, мушкулдур,
Сенинг бирла чиқишмоқлик дағи бисёр мушкулдур.

Ёрга интиқ бўлган ошиқнинг илтижоси Бобур қаламига мансублиги ёдимизга тушадию, унинг Ватандан айри ўтган умри кўз олдимиздан ўтади. Унинг учун Ватансиз қолиш қанчалар мушкул бўлса, Ватанга бормоқ унданда машаққатлидир. Оддий Инсон сифатида юртида умргузаронлик қилиши мумкин-ку, аммо “унинг бирла чиқишмоқлик”ка Шоҳлик тамғаси тўсиқ бўлади. Шайбонийдек ҳукмдор қўл остидаги юртига “шоҳман” деб бормоқ имконсиз. Лекин шоҳликдан кечиб, инсон бўлиб боришга қон-қондан ўтиб келаётган султонлик ғурури, Соҳибқирон АмирТемур авлоди эканлик масъулияти йўл қўймайди. Хуллас, МУШКУШДУР.
Келинг, яхшиси, ёр соғинчига дош беролмаётган ошиқ илтижоси деб ўқий қолайлик буни.
Ана энди ҳаммаси яхши. “нозимижоз пари”, “телба ошиқ”, “уйқудаги баҳт” — ҳаммаси мумтоз лирик ғазалиётнинг бор нафосанини намоён этаётир. Аммо... тўхтайсиз...

Менга осондурур бўлса агар юз минг туман душман,
Вале бўлмоқ жаҳонда, эй кўнгул, беёр мушкулдур.

Шоҳ Бобур Ҳиндистонда Иброҳим Лўдийнинг юз минглик қўшини устидан ундан ўн баравар кам сонли аскарлари билан ғалаба қозонади. Ҳа, унга жаҳонда ёрсиз яшашдан кўра юз минглик армияни ер тишлатиш осонроқ. Лекин негадир бу “беёр”лик “беюрт”лик дегандай эшитилаверади. “Бир ёрга зорлик юз минг туман (ўн минг) душманга қарши курашишиш”дан мушкул дейиш шоирона муболаға бўлади. “Юртсиз яшаш юз минг туман душманнинг энгишдан мушкул” дейиш Бобур ҳаётининг ҳақиқатидир. У ўзга юртда юз минг қўшинни тор-мор этдию, ўз юртига эга бўлолмади.
Бобурнинг мураккаб шахсияти, ҳаёти, Шоҳлиги ва Шоирлиги биргина ғазалда кўзга ташланади. Айниқса, бу ғазал қўшиққа айланиб дилларни ҳуснобод этса. Айниқса, уни кўзни юмиб тингласангиз. Айниқса, тебраниб унга жўр бўлсангиз. Айниқса... оҳанг оғушида бир лаҳза Бобурга айланиб уни ҳис қилсангиз. Аммо бир лаҳзага Бобур бўлишга дош берармикансиз? Бу МУШКУЛДУР!

5. ГУЖУМЛАР ҚЎШИҒИ: Хотима

Бир хоразмлик дўстимга Матназар Абдулҳаким шеърияти ҳақида ёзмоқчилигимни айтдим. У қандайдир фикр беришини кутиб турганимни сезиб хижолатомуз гап бошлади: “Мантазар Абдулҳаким ҳақида нимадир дейишдан уяламан. Чунки бир элдан бўлиб туриб унинг ижоди билан пойтахтда танишдим. Унинг китобларини одамлар энди қидириб қолишган. Ҳақиқий шоир дунёдан ўтгач тан олинади дейишгани рост, шекилли”. Дўстимнинг сўзидан кейин хаёлим яна шоирнинг Хоразмда ҳайкал ўрнатилган ўша машҳур шеърига кетди. “Дарсдан сўнг”. Дафтар топширмаган ўқувчи ўз муаллимининг фожиасига сабаб эканини сезиб “ҳаммадан ҳам ёмон йиғлайди”. Шоир халқига “дафтар топширмаган”дек сезади ўзини. Шеърларини эса бор-йўғи машқ деб ҳисоблайди. Машқки, кун келиб муаллимага нажот берган дафтарлардаги ёзувлардек халқнинг машаққатли сафарларида кўмак берсин. Бу шеърнинг охирида айтилган мисралар шоирнинг бутун умрлик маслагини билдирар, балки. Эҳтимол, унинг баланд мартабаларга интилмагани, Бедил, Нажмиддин Кубро, Паҳлавон Маҳмуд асарларини таржима қилиш йўлида заҳмат чеккани ва бу ишни қойиллатиб бажаргани, Навоий ва Огаҳий ижодига оид илмий тадқиқотлари, Хоразм Маъмун академиясида олиб борган фаолияти, энг асосийси, жимжималардан холи бўлган гўзал шеърияти – ҳамма-ҳаммаси миллат аталмиш муаллимни қашқирлардан омон олиб ўтиш учун машқ дафтарига (моҳиятан умр дафтарига) битилган машқлардир.
Мен машқ бажараман,ёзаман ҳар кун
Дараклар, сўроқлар, хитобларимни.
... Сен йўл бўйи ёқиб ташлаб кетавер
Қашқирлар қўрққувчи китобларимни.

Суҳроб Зиё

4. ГУЖУМЛАР ҚЎШИҒИ: “Булбул сайраётир, астағфуриллоҳ”

Кўз олдимга ўтпараст Зардушт қадами теккан ерларда, шамоллар бағрида шовуллаб тебраниб ётган гужумлар келади. Минбарга, мансабга, марказга интилмаган хокисор ижодкор ўзи куйлаган гужумларга ўхшайди. У ўсаётганини иддао қилмайди. Ўсиш, одамларга соя бериш, шу тупроқ учун яшаш – унинг оддий вазифаси. Танасини қурт-кумурсқалар кемириб ташласа ҳам “Қизил китоб”лардан паноҳ ахтармайди...
Биз ҳеч бевафолик қилмаймиз,
Бош олиб кетмаймиз ҳеч ерга.
“Қизил китоб”олис. На чорамиз бор?!
Балки, кириб қолармиз... шеърга...
Бу қайсар гужум ўз қисматидан юз ўгирмайди:
Хоразмда қоламиз
Ғажиб турса ҳам
Азим танамизни шилимшиқ қуртлар.
Усмон Азимнинг машҳур сатри ёдга келади:“Жўнадим баландроқ осмонлар томон...” Шоир зоти борки, ўзлигини пойтахтдан ахтариб кўради. Пойтахт – ижодкорни чин маънода кашф этадиган манзил. Пойтахтда туриб юртнинг ҳар бурчига кириб бориш мумкин. Аммо чеккада туриб пойтахт муҳити билан курашиш қийин. У миллий адабиётнинг катта қозонидан қайнашга қасдланиб келган ёзарманларни бағрига олади. Кейин ўзи учун баъзиларини ажратиб олади. Қолганларини... Вилоятда ижод қилганларнинг бутун мамлакатда мухлислари бўлиши унинг чиндан кучли эканига далолат. Матназар Абдулҳаким Тошкентда яшаганида, ҳозир бунданда катта эътирофларга сазовор бўлиши, яқинлашиб келаётган 70 йиллиги эса мамлакат миқёсида нишонланаётган бўларди. Шу сўзларни ёзар эканман, Паҳлавон Маҳмудлар, Нажмиддин Кубролар хоки ётган тупроқдан узоқ кетмай, уларнинг руҳидан мадад олиб яшаган, марказ муҳити билан бўйлашиб, гоҳи ундан ўзиб кетиб ижод қилган алломанинг яна ўша сатрларини такрорлайман:
Хоразмда қоламиз
Ғажиб турса ҳам
Азим танамизни шилимшиқ қуртлар.

3. ГУЖУМЛАР ҚЎШИҒИ: “Асал йўқдир менинг товонларимда”

Талаба бўлганимнинг биринчи йили “Жавзо ташрифи”ни қўлимда кўриб қолган курсдошим ялиниб-ёлвориб ўқишга сўраганди. Таътилда вилоятига олиб кетибдию, уйига ташлаб келибди. Сўрасам, “бу китоб менга совға бўлсин”, деди. Совға бўлса яхшию, ўқигим келганда тополмай қолишим ёмон-да. Бир йилдан кейин унинг қўлида шу китобни кўриб қолдим. Ичига менинг номимдан “Эсдалик учун” деб ёзиб ҳам қўйибди. Роса кулишдик. Китоблари шундай қўлма-қўл бўлиши шоир учун катта  бахт бўлса керак. “Жавзо ташрифи”дан сал кам ўн йил ўтиб чоп этилган шоирнинг “Танланган асарлар”и бу ташналикни қондиришига умид қиламиз.
Икл бор “Жавзо ташрифи”ни қўлга олганимда, ўзига хос услубга дуч келдим. Мен ўқиган китобларда шеърдаги ҳар бир сўз нафис, ипакдек майин товланиши керак эди. Оҳанг гўзаллиги деган гаплар ҳам бор. Матазар Абдулҳаким мендаги бу қарашни йўққа чиқарди. Бир шеърида бул шоир “Келгунингча Урганч – дабдала”, дебди. Қандай қилиб шеърда шундай дағал сўзни қўллаш мумкин?! Аммо бунинг уддасидан чиқилган. Бир шеърида жуфтидан айрилган заҳот ўзини ўлимга маҳкум этган ғозни бўри ёки тулки эмас, “ўзимизнинг эзгуликхўрлар” зиёфатда еганини айтади. Ёки бошқа шеърда “Бу одамни ҳайвон деб сўкманг, Ҳайвонларни қилманг ҳақорат”, деб “чақиб олади”. Сўзнинг хунуги бўлмайди. Сўз илоҳий. Энг жўн сўз замирида ҳам бадиийлик пинҳон. Ҳазрат Навоийнинг супурги ёки ўргимчак тўри каби оддий нарсаларга бадиий жило бериб юборганини эслаш кифоя, бизнингча. Матназар Абдулҳакимнинг илк тўпламларидан бўлмиш “Фасллар қўшиғи”нинг дастлабки шеъри шундай бошланади: “Фасл танламаймиз. Тўрт фасл – баҳор”. Шоиримиз сўз ҳам танламайди, Ҳамма сўз  гўзал. Ҳамма сўз – Шеър!
Фикримиз исботини унинг ўзи бир шеърида айтиб кўйган экан. “Шеърингиз кўп қўпол. Шеърда ҳар бир сўз жаранглаши керак дилни қитиқлаб. Сал нафисроқ ёзинг...” Шундай маслаҳат берган “мутахассис”га жавобан бир ривоят келтиради. Қайсидир юртда жиноятчиларга жазо беришнинг бир усули жорий этилган экан. Улар тахтага чандилиб, товонларига асал суркалган. Қолгани айиққа ҳавола қилинган. Маҳкумлар товони қитиқлангандаги кулгуга бардош беролмасдан юраклари ёрилиб ўлар экан. Тарих бундай “шакарғуфторлик” билан не-не халқлар ялаб-юлқаб йўқ қилиб юборилганига гувоҳ бўлибди. Элда эса айиқлар ва ҳакамлар тирик қолган. Шоирни қитиқлашга даъват этаётганларга унинг жавоби бор:
Гарчи кўпчиликка манзур, азизсиз,
Ҳақ сўзни айтишдан ҳайиқмасман мен.
Сиз-ку қитиқлашда мутахассиссиз,
Мен ҳакам эмасман, айиқмасман мен.
Шоирнинг шахсияти ҳам, шеъри ҳам жимжимадорликни кўтармаслигининг исботи бу. Ҳар ҳолда у ўзини қитиқлаб том маънода ўлдиришларига йўл қўйманди.

Менинг дард – шарафим,
Менинг ғам – шаъним,
Кўзларим – олддаги довонларимда.
Оёғимга боқманг бундай тамшаниб,
Асал ҳам йўқ менинг товонларимда.

2. ГУЖУМЛАР ҚЎШИҒИ: “Мажнун бўлиб қоласиз, толлар...”

Қашқадарё тоғларининг сўлим оромгоҳи. Мушоира. Ҳар ким шеърнамо ёзганларини ўқийди. “Келинг, энди катта шоирлардан айтамиз”. Бир қиз шундай дедию, шеър бошлади:
Не-не умид билан кўз тутдим,
Кутганларим бўлди уволлар.
Мен ақлдан озмай кетаман,
Мажнун бўлиб қоласиз, толлар...
“Бу шеър унверситетимизда мадҳия бўлиб кетган”. У сўзини шундай тамомлади. Бу Матназар Абдулҳаким шеърияти билан иккинчи бор юзма-юз келишим эди. Унинг шеърлари билан яқиндан танишиб борар эканман, шоирнинг сезимлари ингичкалигига, сўзнинг товланишларини пайқай олишига иқрор бўлиб боравердим. Кутганлари увол бўлган одам ақлдан озмай кетаркану,  толлар мажнун бўлиб қоларкан. Мажнунтолдай эгилиб қоласиз, демоқчими ёки? “Мажнунтол” сўзининг қисмларга ажралиши шундай гўзал бадиийлик касб этаркан, қаранг-а.
Ижодкорда истеъдод билан тенг илм ҳам бўлиши асарларини юксакка кўтаради. Она тилининг руҳини сеза олиш шеърнинг тўғрилигини таъминлаши билан бирга унинг бадииятига ҳам таъсир ўтказади. Матназар Абдулҳакимнинг етук адабиётшунос эканлигини ҳам айтишади. Шоирнинг илмий асарларини ўқимаганману, унинг баъзи шеърларига қараб ўзбек тилини унча-мунча “шунос”лардан кам билмаслигига амин бўламан. Тилимиз ташбеҳ даражасидаги иборалари билан гўзал. Уларнинг жилоси асарга ранг бағишлайди. Масалан, одам нимагадир суянади. Кекса, ҳорғин киши ҳассага таянса, гуноҳкор тавбасига таянади. Юрт озодлиги йўлида қон тўкаётган ёвқур нимага таянади? “Жалолиддин” шеърида шундай мисралар бор:
Мардик ҳамда номардлик юкин
Илғамадим, тўкиб шунча қон.
Тавба деган ҳасса бор... лекин
Таянмайман унга ҳеч қачон.
Ўн йиллар юртма-юрт кезиб, мўғуллар билан курашган йигит охир чарчайди. Аммо...
Мен ҳоридим. Ёмон чарчадим.
Суянаман бир пас найзага.
Жангчи тавбага ёки ҳассага эмас, найзасига суянар экан, демак, у ҳали курашни тўҳтатмайди.
Яна бир иборанинг бадиий чизмасини кузатинг: “Исмотут ота – Хоразм воҳасидаги қадамжо. У ерда ҳар йили куз фаслида аждодларни хотирлаш маросими, сўнгра эса улкан халқ сайиллари ўтказилади. Исмотут ота қадамжоси воҳанинг олис бир чеккасида бўлгани учун хоразмликлар саргашта одамларни “Исмотут Отада ис бор деса югурасан” деб ҳам ёзғирадилар”. Шу изоҳдан сўнг шеър бошланади:
Исмотут отадан бахт иси етди,
Бўйнингда кўзимдан мунчоқлар шода.
Сендан мумтоз ҳаёт дунёда йўқдир,
Йўқдир сендан мумтоз ўлим дунёда...
“Исмотут Отанинг иси” яна узоқларга хаёлни олиб кетади.
...Исмотут отада халқнинг азаси,
Исмотут отада халқнинг бахт тўйи.
Исмотут отада ис бор десалар,
Димоғимга келар сочларинг бўйи...
...Исмотут отадир сенинг юрагинг,
Унга ишқдан бўлак бир сир айтмайман.
Бораман Исмотут отага ҳар гал,
Бир гал... қайтмайман.
Бир ибора шоир илҳоми билан бадиий юксакликка кўтарилди. Хулоса ва ечим эса қуйидагича:
Сен қайтасан менсиз, азадор, гирён,
Қуёшлар ботади хаёлларингда.
Исмотут отадан бошқа ҳамма ер
Ҳувиллаб ётади хаёлларингда.
Исмотут отанинг иси қандай қилиб муҳаббат исига айланиб қолганини сезмай қоласиз. Ҳа, “Шеъриятда ҳамма нарсанинг иложи бор ва  жуда боплаб қилиш мумкин бу ишни”. Шу сабабдан ҳам шоир қарорига бўйсунган яна кўплаб “барқарор бирикмалар”ни келтиришимиз мумкин. Улар шоирнинг асарларида Хоразмнинг гужумларидек шовуллаб туради:
Самода чарх урган ер курраси ҳам,
Шудгордаги қуйруқ...
Шудгордаги қуйруқ... (“Бир балоси бўлмаса, шудгорда қуйруқ на қилур?” нақлига ишора).

***
Гулим... дилим... шу ҳам ҳаёт бўлдими,
Худо раҳмат қилган бўлсин бизларни.

***
Мен ҳаддан ташқари севаман сени,
Сен мени севмайсан ҳаддан ташқари.

***
Мен яратиб қўйган дунёни дўстлар,
Юракдан кечиринг, кечирманг кўздан.

***
Ҳаёт ўзи шундай. Кимдир оёғи,
Кимдир боши билан оқсайди.

***
Майлига бошқоронғи бўлсин
Менинг юрагимга илонлар.

Мумтоз шеъриятимизда “китобат” санъати бор. Араб алифбоси ҳарфларидан ёр жамолини таърифлашда фойдаланиш, ҳарфлар билан бадиийлик барпо этиш шоирларимиз ижодида кўп қўлланган. Огаҳий бобомиз “Қатлим учун “нас” келтирур, “нун” элтибон “сод” устина” дея лутф қилганида “нун”нинг ёйсимонлиги ва “сод”нинг қўзга ўхшашлигига ишора қилади. “Эй яхшилар, ёрнинг қошу кўзи мени қатлга ҳукм этди. “Нун” ва “сод” иттифоқи ҳукм (арабчада “нун”+ “алиф”+ “сод” = “нас”) бўлиб мени қурбон қилмоқчи” деб оҳ чекади. Ўтган асрда қайта-қайта имло алмашишларини кўрган (бунинг асоратини ҳозиргача кўраётган) халқимизга ижодкорлар бу мураккаб санъатни тақдим этишга ийманишди. Абдулла Орипов бир ғазалида шунга киноя қилиб “Ҳарф ўйин айлай десам, ўзгадир имло бу кун” деган эди. Икки аср берида Огаҳий бобонинг этагини тутган яна бир Хоразм фарзанди “Сиртқи сабоқ” деган шеър ёзиб  сал кам “китобат”ни янгидан тирилтириб юборди. Аммо у ҳарфлар эмас, грамматик қоидалар асосига қурилган:
Мен сени севаман... о, қурсин эсим,
Наҳотки, “Мен” – эга?.. “Севаман” – кесим?..
Бу қандай қоида бўлди? Ахир, бу гапда муҳаббат эга-ку! Шоир имло қоидаларига қарши исён қилади. “Ни”ни эмас, сени севаман, ахир”, “Кўзим йўқ кўришга турқини “нинг”нинг”, “Сен бўлсанг шу қадар келишгансанки, Муҳаббатдан бошқа келишигинг йўқ”, “Юрагим ким ўзи, юрагим нима?”
Имло хатоларга тўла ёр мактубини ўқир экан, унинг “ҳозир паришонроқман” деган изоҳи ҳам унга қувонч беради:
На бир дарак гап бор мактубларингда,
На бир эргаш гап бор мактубларингда.
Фақат юрак гап бор мактубларингда,
Фақат тергаш гап бор мактубларингда...
Ҳа, Матназар оғанинг ўзи айтганларидек, “мактублар – ишқ дардин маҳзун иложи”! Аммо шу мактубларга-да интизорлик ошиқни қийнайди. Ошиқ ёрнинг имло хатоларини соғингандек, ёр ошиқни соғинармикан? Нима бўлганда ҳам унинг кўзлари ҳеч қандай имло қоидаларсиз йўлга термулаверади. Ёр эса... О, буни шоир айтсин:
Сен эса омон бўл бош келишикда,
Сарвиқад ва қаламқош келишикда.
Мактублар битавер, майли, паришон,
Таъна келишикда, тош келишикда.
Сен фақат унутма, фақат унутма,
Кўзларим кўп ёмон соғинди сени
Қайғу келишикда...
ёш...
        келишикда...
Буни шеър дейдилар. Бундай интеллектуал бадииятни бошқа ижодкорларда топиш қийин. Бу асарга ҳайрат келишигида, санъат келишигида қараб қолаверамиз.